* John
Edward Fletcher en E. Fletcher, A Study of the Life and Works of Athanasius
Kircher, ‘Germanus Incredibilis’ |
|
||
|
With a Selection of his Unpublished Correspondence and an Annotated Translation of his Autobiography, Aries Book Series, 12, Leiden, Brill, 2011, 656 p., ISBN 9789004207127, € 184 |
||
De Duitse Jezuďet Athanasius Kircher (1601/’02–1680) staat te boek in de wetenschapsgeschiedenis als een
overgangsfiguur tussen Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd. Hij was een
fenomeen in zijn tijd, maar raakte in de 18e eeuw verguisd als een fantast.
Kircher was een allesweter en veelschrijver die dikke en prachtig
geďllustreerde boeken schreef over
vulkanologie, sinologie, musicologie, de microscoop, geneeskunde, technologie
en egyptologie. Kircher beweerde zelfs het hiërogliefenschrift te hebben
ontcijferd. Dit bleek onwaar. Daar stond dan weer tegenover dat hij als
eerste suggereerde dat de pest door microscopisch kleine wezens werd
overgebracht. Typisch voor
Kircher is de combinatie van enorme geleerdheid met een wonderlijk gemis aan
oordeelsvermogen, waardoor scherpe intuďties en regelrechte ontdekkingen hand
in hand gingen met fantasterij en ongefundeerde beweringen. In het voorwoord
van deze boeiende studie wordt uitgelegd hoe dat zo kon komen. (1) Kircher
was een ‘universeel orakel’, dat op elke vraag een antwoord klaar had. (2) De denkstijl van de Duitse Jezuďet bleef steken tussen
Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd: tussen geloof in draken en duivelse
beďnvloeding aan een kant en experimentele wetenschap aan de andere. (3)
Athanasius Kircher was door en door katholiek, zodat dogma het altijd won van
intellect. Kircher kreeg
in zijn tijd de geuzennaam Germanus
Incredibilis (‘ongelooflijke Duitser’) aangemeten. A Study of the Life and Works of
Athanasius Kircher maakt invoelbaar dat hij die naam met recht
hadverdiende. Veel van wat hij schreef bewees zich later als ongeloofwaardig,
maar met een aantal ongelooflijke ontdekkingen en intuďties was hij zijn tijd
ver vooruit. Ook wordt bij John Edward Fletcher duidelijk hoezeer Kircher een man van zijn tijd was. Voor de VPRO draaiden regisseurs Pieter Verhoeff en Anton Haakman in 1974
een vermakelijke documentaire over Athanasius Kircher. Verhoeff en
Haakman volgden de president en vicepresident van de ‘Internationale Athanasius Kircher Forschungsgesellschaft’,
Olaf Hein en Helmut Kastel die de verzamelde werken van Kircher wilden uitgeven.
Daartoe hadden Hein en Kastel een uitgeverij opgetuigd met de Elschotiaanse
naam ‘Edizioni del Mondo’. De wonderlinge vermenging van waarheid en fictie
die bij Kircher zo duidelijk aanwezig was, werd door de documentairemakers
Verhoeff en Haakman verdubbeld met hun inkijkje in de keuken van Hein en
Kastel. Hun rokkostuums, gemaniëreerdheid, onderscheidingen en
contactenpersonen bij het Vaticaan lieten de kijker met een indringende vraag
achter... Is het allemaal nep of toch echt? Een kwart eeuw later, in 1999,
ontmaskerde Haakman in de NRC deze zelfbenoemde Kircherkundigen Hein
en Kastel als oplichters, die exclusief toegangsrecht tot de Vaticaanse
archieven wisten te verkrijgen en zo echte wetenschappers – bijvoorbeeld John
Fletcher – buiten de deur hielden. |
|||