* John Edward Fletcher en E. Fletcher, A Study of the Life and Works of Athanasius Kircher, ‘Germanus Incredibilis’

 

 

[Fletcher 2011, ] Athanasisus Kircher

 

With a Selection of his Unpublished Correspondence and an Annotated Translation of his Autobiography, Aries Book Series, 12, Leiden, Brill, 2011, 656 p., ISBN 9789004207127, € 184

 

inhoudachterflap

 

De Duitse Jezuďet Athanasius Kircher (1601/’02–1680) staat te boek in de wetenschapsgeschiedenis als een overgangsfiguur tussen Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd. Hij was een fenomeen in zijn tijd, maar raakte in de 18e eeuw verguisd als een fantast. Kircher was een allesweter en veelschrijver die dikke en prachtig geďllustreerde boeken schreef over vulkanologie, sinologie, musicologie, de microscoop, geneeskunde, technologie en egyptologie. Kircher beweerde zelfs het hiërogliefenschrift te hebben ontcijferd. Dit bleek onwaar. Daar stond dan weer tegenover dat hij als eerste suggereerde dat de pest door microscopisch kleine wezens werd overgebracht.

      Typisch voor Kircher is de combinatie van enorme geleerdheid met een wonderlijk gemis aan oordeelsvermogen, waardoor scherpe intuďties en regelrechte ontdekkingen hand in hand gingen met fantasterij en ongefundeerde beweringen. In het voorwoord van deze boeiende studie wordt uitgelegd hoe dat zo kon komen. (1) Kircher was een ‘universeel orakel’, dat op elke vraag een antwoord klaar had. (2) De denkstijl van de Duitse Jezuďet bleef steken tussen Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd: tussen geloof in draken en duivelse beďnvloeding aan een kant en experimentele wetenschap aan de andere. (3) Athanasius Kircher was door en door katholiek, zodat dogma het altijd won van intellect.

      Kircher kreeg in zijn tijd de geuzennaam Germanus Incredibilis (‘ongelooflijke Duitser’) aangemeten. A Study of the Life and Works of Athanasius Kircher maakt invoelbaar dat hij die naam met recht hadverdiende. Veel van wat hij schreef bewees zich later als ongeloofwaardig, maar met een aantal ongelooflijke ontdekkingen en intuďties was hij zijn tijd ver vooruit. Ook wordt bij John Edward Fletcher duidelijk hoezeer Kircher een man van zijn tijd was.

 

 

Voor de VPRO draaiden regisseurs Pieter Verhoeff en Anton Haakman in 1974 een vermakelijke documentaire over Athanasius Kircher. Verhoeff en Haakman volgden de president en vicepresident van de ‘Internationale Athanasius Kircher Forschungsgesellschaft’, Olaf Hein en Helmut Kastel die de verzamelde werken van Kircher wilden uitgeven. Daartoe hadden Hein en Kastel een uitgeverij opgetuigd met de Elschotiaanse naam ‘Edizioni del Mondo’. De wonderlinge vermenging van waarheid en fictie die bij Kircher zo duidelijk aanwezig was, werd door de documentairemakers Verhoeff en Haakman verdubbeld met hun inkijkje in de keuken van Hein en Kastel. Hun rokkostuums, gemaniëreerdheid, onderscheidingen en contactenpersonen bij het Vaticaan lieten de kijker met een indringende vraag achter... Is het allemaal nep of toch echt?

      Een kwart eeuw later, in 1999, ontmaskerde Haakman in de NRC deze zelfbenoemde Kircherkundigen Hein en Kastel als oplichters, die exclusief toegangsrecht tot de Vaticaanse archieven wisten te verkrijgen en zo echte wetenschappers – bijvoorbeeld John Fletcher – buiten de deur hielden.