* L.
Goorden, De essentie van Arendt |
|
||
|
|
|
|
|
Leusden, ISVW, 2020 192 p., ISBN
9789492538543, € 17,50, ook als eBook |
||
Hannah Arendt is een origineel denker die nog altijd de
moeite van het lezen waard is. Daar
bestaan verschillende redenen voor. Zo heeft Arendt zich altijd bemoeid met de
politiek van haar tijd, maar ze was daarbij te tegendraads om zich in een van
de politieke hoofdstromingen (socialisme, liberalisme of conservatisme) op te
sluiten. Het maakte haar denken veelzijdig en rijk. Bovendien was de in 1906
geboren Duits-Amerikaanse geen modegevoelige filosofe. Hier ligt weer een
andere verklaring waarom Arendt 45 jaar na haar dood nog steeds fris en
uitdagend overkomt. Het zijn
alle goede redenen om Lieve Goordens introductie tot Hannah Arendts leven en
werk te verwelkomen. Uiteraard is De
essentie van Arendt niet de eerste en zonder twijfel ook niet de laatste
in een lange rij inleidingen, maar in Goordens grote voordeel spreekt dat ze
een laagdrempelig en toegankelijk overzicht heeft gemaakt. Die is zelfs zo
prettig dat haar min of meer chronologische benadering van leven en werken nergens
gekunsteld overkomt. Een niet
minder belangrijke kwaliteit van dit handzame boekje is de manier waarop de
auteur steeds opnieuw Arendts filosofie probeert te verbinden met onze
actualiteit. Voorbeelden zijn nepnieuws, ontrechting van migranten, politieke
correctheid, extreem populisme en xenofobie. De Belgische filosofe Goorden
laat duidelijk zien dat Arendt ons inderdaad iets heeft te vertellen. Uitgangspunt
of centrale vraag waarvandaan Arendt vertrekt is ongeveer deze. Hoe kan de
mens, hoe kan het gezond verstand zich staande houden in onze tijd, wanneer
bijvoorbeeld totalitair denken, massacultuur, oppervlakkigheid en
natuurwetenschappelijk beheersingsdenken op de loer liggen? Arendt
heeft bovenstaande vraag in een heel aantal publicaties uitgewerkt, waarbij
ze verschillende insteken koos, bijvoorbeeld de oorsprong van het totalitaire
denken, de gedachteloosheid van mensen bij wat ze doen en laten, en de aard
van het denken zelf. Andere interessante thema’s waren intimiteit en emotie
in de politiek, de relatie tussen handelen en politiek, zélf denken, het
toeval en de onvermijdelijke vrijheid die de mens eigen is. Een origineel inzicht
dat op dit besef van onvermijdelijke vrijheid aansluit is nataliteit. Nataliteit is, in de woorden van Goorden, ‘het steeds opnieuw geboren worden van
unieke mensen die altijd weer een nieuwe start zullen maken’; een ‘wonder dat
de wereld redt van de ondergang’. De handelingsmogelijkheden van nieuwe
generaties mensen liggen immers niet vast, want mensen moeten rekenen met
toeval en vrijheid. Voor Arendt is dit een hoopvolle gedachte: mensen zijn niet
onderworpen aan een onontkoombaar noodlot. Vrijheid
betekent echter ook verantwoordelijkheid. En hier komt voor Arendt naast het
denken ook het willen om de hoek kijken in de vorm van het oordeelsvermogen.
De klassieke filosofische vraag klinkt door: wat staat mij te doen? Hoe ver
die verantwoordelijkheid reikt, is voor Arendt nog maar de vraag. Solidariteit
gekoppeld aan verantwoordelijkheid voor de publieke zaak kan zich volgens
Arendt alleen uitstrekken tot wat ligt binnen het handbereik van individuele mensen, bijvoorbeeld op regionaal of
nationaal niveau. De wereld is te groot voor de individuele mens, vat Goorden
samen. De aan de
filosofie van Immanuel Kant ontleende tegenstelling tussen kennen
(wetenschap) en denken (oordelen) is een belangrijk aspect van Arendts
filosofie. Denken is dan ‘in
dialoog met onszelf en met anderen actief op zoek gaan naar betekenis
en zin’. In dit verband wijst Goorden
op Arendts ergernis over bijvoorbeeld intellectuelen in Hitler-Duitsland
(1933-1945). Wetenschappelijk was er weinig aan hen op te merken, maar in de
publieke ruimte onthielden ze zich van oordelen wat evident fout was. Weer een
andere verrassend inzicht van Hannah Arendts filosofie is het onderscheid
tussen arbeid, werk en handelen. Goorden staat er uitgebreid bij stil. |
|||
|
|||