* L. Goorden, De essentie van Arendt

 

 

 

 

 

Leusden, ISVW, 2020

192 p., ISBN 9789492538543, € 17,50, ook als eBook

 

inhoudachterflap

 

Hannah Arendt is een origineel denker die nog altijd de moeite van het lezen waard is.

          Daar bestaan verschillende redenen voor. Zo heeft Arendt zich altijd bemoeid met de politiek van haar tijd, maar ze was daarbij te tegendraads om zich in een van de politieke hoofdstromingen (socialisme, liberalisme of conservatisme) op te sluiten. Het maakte haar denken veelzijdig en rijk. Bovendien was de in 1906 geboren Duits-Amerikaanse geen modegevoelige filosofe. Hier ligt weer een andere verklaring waarom Arendt 45 jaar na haar dood nog steeds fris en uitdagend overkomt.

          Het zijn alle goede redenen om Lieve Goordens introductie tot Hannah Arendts leven en werk te verwelkomen. Uiteraard is De essentie van Arendt niet de eerste en zonder twijfel ook niet de laatste in een lange rij inleidingen, maar in Goordens grote voordeel spreekt dat ze een laagdrempelig en toegankelijk overzicht heeft gemaakt. Die is zelfs zo prettig dat haar min of meer chronologische benadering van leven en werken nergens gekunsteld overkomt.

          Een niet minder belangrijke kwaliteit van dit handzame boekje is de manier waarop de auteur steeds opnieuw Arendts filosofie probeert te verbinden met onze actualiteit. Voorbeelden zijn nepnieuws, ontrechting van migranten, politieke correctheid, extreem populisme en xenofobie. De Belgische filosofe Goorden laat duidelijk zien dat Arendt ons inderdaad iets heeft te vertellen.

          Uitgangspunt of centrale vraag waarvandaan Arendt vertrekt is ongeveer deze. Hoe kan de mens, hoe kan het gezond verstand zich staande houden in onze tijd, wanneer bijvoorbeeld totalitair denken, massacultuur, oppervlakkigheid en natuurwetenschappelijk beheersingsdenken op de loer liggen?

          Arendt heeft bovenstaande vraag in een heel aantal publicaties uitgewerkt, waarbij ze verschillende insteken koos, bijvoorbeeld de oorsprong van het totalitaire denken, de gedachteloosheid van mensen bij wat ze doen en laten, en de aard van het denken zelf. Andere interessante thema’s waren intimiteit en emotie in de politiek, de relatie tussen handelen en politiek, zélf denken, het toeval en de onvermijdelijke vrijheid die de mens eigen is.

            Een origineel inzicht dat op dit besef van onvermijdelijke vrijheid aansluit is nataliteit. Nataliteit is, in de woorden van Goorden, ‘het steeds opnieuw geboren worden van unieke mensen die altijd weer een nieuwe start zullen maken’; een ‘wonder dat de wereld redt van de ondergang’. De handelingsmogelijkheden van nieuwe generaties mensen liggen immers niet vast, want mensen moeten rekenen met toeval en vrijheid. Voor Arendt is dit een hoopvolle gedachte: mensen zijn niet onderworpen aan een onontkoombaar noodlot.

          Vrijheid betekent echter ook verantwoordelijkheid. En hier komt voor Arendt naast het denken ook het willen om de hoek kijken in de vorm van het oordeelsvermogen. De klassieke filosofische vraag klinkt door: wat staat mij te doen?

          Hoe ver die verantwoordelijkheid reikt, is voor Arendt nog maar de vraag. Solidariteit gekoppeld aan verantwoordelijkheid voor de publieke zaak kan zich volgens Arendt alleen uitstrekken tot wat ligt binnen het handbereik van individuele mensen, bijvoorbeeld op regionaal of nationaal niveau. De wereld is te groot voor de individuele mens, vat Goorden samen.

          De aan de filosofie van Immanuel Kant ontleende tegenstelling tussen kennen (wetenschap) en denken (oordelen) is een belangrijk aspect van Arendts filosofie. Denken is dan ‘in dialoog met onszelf en met anderen actief op zoek gaan naar betekenis en zin’. In dit verband wijst Goorden op Arendts ergernis over bijvoorbeeld intellectuelen in Hitler-Duitsland (1933-1945). Wetenschappelijk was er weinig aan hen op te merken, maar in de publieke ruimte onthielden ze zich van oordelen wat evident fout was.

          Weer een andere verrassend inzicht van Hannah Arendts filosofie is het onderscheid tussen arbeid, werk en handelen. Goorden staat er uitgebreid bij stil.